2013 онд БНХАУ-аас дэвшүүлсэн "Бүс ба Зам” санаачилгын хүрээнд Монгол Улс геополитикийн тэнцвэрээ хадгалахын сацуу бодлогын хүрээнд оновчтой оролцох, зохицуулах шаардлагатай чухал асуудлууд бийг судлаачид тодотгодог. 

Түүнчлэн бусад улсад тохиолдож буй бэрхшээлтэй асуудлуудыг сайн судалж, холбогдох гэрээ конвенц, БНХАУ-ын хууль тогтоомж, уг санаачилгын засаглалын онцлогийг ойлгон, бэлтгэл сайтай оролцвол “Бүс ба Зам”, АДБХОБ-ны санхүүжилтээр манай улсад хэрэгжиж буй болон хэрэгжүүлэхээр төлөвлөгдсөн төслүүд нь зорилтот сайн үр дүнг үзүүлэх магадлалтай.

Гэхдээ дэд бүтцийн томоохон, мега төслүүд нь зарим талаар гадаад хүчин зүйлээс ихээхэн хамаарахаас гадна улсын төсөв санхүү, зээлийн асуудал, гуравдагч хөршийн бодлого, нийгэм, хүний эрхийн асуудалд ч мөн тодорхой нөлөө үзүүлэхийг тооцох хэрэгтэйг доктор Д.Төмөрпүрэвээр ахлуулсан судалгааны багийн зүгээс тодотгож байсан. 

БНХАУ нь  “Бүс ба Зам” санаачилгын  хүрээнд эдийн засгийн зургаан коридор байгуулахаа зарласны нэг нь  Монгол, Орос, Хятад гурван улсын эдийн засгийн коридор юм. 

Тэгвэл бусад эдийн засгийн коридорын бүтээн байгуулалт ямаршуу хэрэгжиж буй талаар хөндөх хүрээнд, Аюулгүй байдал судлалын хүрээлэнгийн судлаачид  Хятад Пакистаны эдийн засгийн коридор, хамтын ажиллагаа, тулгарч буй асуудлыг авч үзжээ.

Мэдээллээс эшлэн хүргэхэд, Эдийн засгийн зургаан коридор дотор Хятад, Пакистаны коридор хамгийн идэвхтэй өргөн цар хүрээтэй томоохон төслүүд хэрэгжиж буй, Хятадын хувьд стратегийн чухал ач холбогдолтой гол чиглэл нь юм. Уг коридор 2015 нээлтээ хийсэн бөгөөд тухайн үедээ 46 тэрбум ам.долларын эрчим хүч дэд бүтцийн төслүүд хэрэгжүүлэхээр зорилт тавьжээ. Гэвч 2020 онд 62 тэрбум, 2022 он 65 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалттай төсөл болсон байна.

Хятад, Пакистаны эдийн засгийн коридор нь ихээхэн хүндрэлүүдтэй тулгарч олон төсөл зогссон байна. Эдийн засгийн гүнзгий хямрал нь эрчим хүчний салбарын төслүүдэд бэрхшээл учруулж Пакистан улс төлбөрийн чадваргүй болж өрийн дарамтад оржээ. Пакистан улс их хэмжээний өрийн дарамтад орсон тул Олон улсын валютын сан тусламжийн багц хөтөлбөрийг санал болгож байгаа боловч Хятад үүнд таатай хандахгүй байна. Пакистаны нийт гадаад өр 126 орчим тэрбум ам.доллар байгаа ба үүний 30 тэрбумыг Хятад улс эзэмшиж байна.

Америкийн төрийн департамент Хятад улс Пакистанд хяналтаас гадуур их хэмжээний зээл өгч өрийн дарамтад оруулж байгааг эсэргүүцэж мэдэгдэл гаргасаар байгаа юм. 

Хятад улс хилийн чанадад хуурай газрын болон далайн боомтуудад их хэмжээний хөрөнгө оруулалтыг хийж өөрсдийн хяналтад байлгахаар зорьж байна хэмээх шүүмжлэлд өртдөг. Хятад улс одоогийн байдлаар 100 гаруй далайн боомтод хөрөнгө оруулалт хийх хэлбэрээр хяналтдаа авахаар эрмэлзэж байгаа бөгөөд заримыг нь цэргийн зориулалтаар ашиглаж байна гэж АНУ-ын The Council on Foreign Relations судалгааны хүрээлэнгийн тайланд дурджээ. Үүний нэг жишээнд Пакистаны Гвадар боомт дурдагддаг юм.

Гвадар боомтын бүтээн байгуулалтын ажил 10 гаран жил өнгөрсөн ч бүрэн ашиглалтад ороогүй, хятад иргэд тус бүсэд олноор ирж суурьшиж байгааг эсэргүүцсэн нутгийн иргэдийн жагсаал цуглаан хүчирхийлэл ихэссэн байна. Пакистаны хүнд суртал, авлига, улс төржилт, зарим мужуудын зэвсэгт мөргөлдөөн зэрэг нь эдийн засгийн коридорын төслүүдийг мөн удаашруулж байна.

Дүгнэлтэд, “Бүс, Зам” санаачилгын хүрээн дэх Хятад Пакистаны эдийн засгийн коридор, тэр дундаа эрчим хүчний салбарын бүтээн байгуулалт нь Хятадын хувьд Малаккагийн хоолойн далайн тээврээс хэт хамааралтай эмзэг байдлаа бууруулах стратегийн өндөр ач холбогдолтой юм. Иймд Хятад улс Пакистан улсын эрчим хүчний салбар, боомтын сэргэлтэд ихээхэн хөрөнгө оруулж ажиллаж байна.

Пакистаны хувьд эрчим хүчний дутагдалтай байдал нь эдийн засгийн хөгжлийг боомилогч гол хүчин зүйл болдог тул энэ байдлаас гарахад Хятадын хөрөнгө оруулалт чухал үүрэгтэй байгаа юм. Энэхүү угталцсан эрх ашиг нь хоёр орны хамтын ажиллагааг эрчимтэй урагшлуулах гол хөшүүрэг болж байна.   

Гэвч төслийн бодит үр дүн, буцаан төлөх эдийн засгийн боломж, засаглалын чадамж зэргээс үүдэн Хятадын хилийн чанад дахь хөрөнгө оруулалтын төслүүд нь тухайн орны гадаад өрийн дарамтыг ихэсгэж нийгэмд сөрөг хандлагыг дэврээж байна гэх шүүмжлэл мөн дагуулж байна. Зарим улс Хятадын хөрөнгө оруулалттай төслүүдийг цуцлах, түдгэлзүүлэх болсон бөгөөд шалтгаан нь байгаль орчны асуудал, улс төрийн харилцаа хурцадсан, санхүүгийн асуудал, дотоод болон олон улсын хэмжээнд гарч буй аюулгүй байдлын асуудал гэдгийг тодотгожээ.